समग्रलक्षी अर्थशात्र आणि सार्वजनिक वित्त
कैलास भालेकर - शनिवार, २६ मे २०१२
प्राध्यापक, द युनिक अ‍ॅकॅडमी, पुणे.
kailasbhalekar@gmail.com
अर्थशात्रातील सद्धांतिक बाबींचा समावेश प्रामुख्याने या घटकांतर्गत करण्यात आलेला आहे. सद्धांतिक आकलनाबरोबरच उपयोजित बाबींची तयारी या घटकांतर्गत करणे आवश्यक ठरते. अभ्यासक्रमांतर्गत समाविष्ट करण्यात आलेल्या अर्थशात्रातील महत्त्वाच्या संकल्पना समजावून घेताना त्या संकल्पना ज्या संज्ञामध्ये मांडलेल्या आहेत त्या संज्ञा अर्थशात्राच्या परिभाषेमध्ये समजावून घेणे गरजेचे आहे.
उदा. पसा ही दैनंदिन वापरात असणारी संज्ञा आणि समग्रलक्षी अर्थशात्रामध्ये वापरलेली संज्ञा यामधील फरक समजावून घेण्याची गरज आहे. पारिभाषिक संज्ञाचे आकलन करताना मराठीबरोबरच इंग्रजीतील संज्ञा समजावून घेतल्यास काही संज्ञांचे आकलन अधिक सुगमपणे करणे शक्य होईल.
समग्रलक्षी अर्थशात्र या घटकामध्ये राष्ट्रीय उत्पन्न मोजण्याच्या विविध पद्धतींचा समावेश केलेला आहे. राष्ट्रीय उत्पन्नाच्या विविध संकल्पना, राष्ट्रीय उत्पन्न मोजण्याच्या पद्धती आणि राष्ट्रीय उत्पन्न मोजणीसाठीच्या महत्त्वाच्या मार्गदर्शक बाबींची माहिती मिळविणे महत्त्वपूर्ण ठरते. अर्थातच यासंदर्भातील महत्त्वपूर्ण यंत्रणा उदा. केंद्रीय सांख्यिकी संघटना आणि त्यांनी सादर केलेली सद्यस्थितीतील महत्त्वाची आकडेवारी याचे आकलन महत्त्वाचे ठरते. स्थिर किमतीनुसार राष्ट्रीय उत्पन्न मोजताना आधार वर्ष निश्चित केले जाते. हे आधार वर्ष विशिष्ट कालावधीनंतर बदलले जाते म्हणजेच, अभ्यास करताना विद्यार्थ्यांनी सध्याच्या आणि या अगोदरच्या आधारवर्षांची अचूक माहिती मिळविणे आवश्यक ठरते.
पशाची काय्रे आणि पशासंदर्भातील विविध महत्त्वपूर्ण संकल्पना यांचे आकलन महत्त्वाचे आहे. अर्थातच हे आकलन वस्तुनिष्ठरीत्या आणि अर्थशात्रातील पारिभाषिक अचूक संज्ञांच्या आधारे करणे महत्त्वाचे आहे. पशाच्या संदर्भातील सिद्धांताचा देखील अभ्यासक्रमामध्ये समावेश केला असून या सिद्धांताचे अचूक आणि नेमकेपणाने केलेले आकलन त्यादृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरते.
चलनवाढीच्या महत्त्वाच्या सिद्धांताबरोबरच चलनवाढ निश्चित करण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या किंमत निर्देशांकाची वस्तुनिष्ठ माहिती विद्यार्थ्यांनी मिळविणे आवश्यक आहे. उदा. घाऊक किमतीचा निर्देशांक, ग्राहक किमतीचा निर्देशांक (औद्योगिक कामगार), ग्राहक किमतीचा निर्देशांक (कृषी श्रमिक), ग्राहककिमतीचा निर्देशांक (ग्रामीण मजूर), या किंमत निर्देशांकांतील महत्त्वाचे भारांक आणि त्या निर्देशांकांची आधारभूत वष्रे यांची सद्यस्थितीतील अचूक माहिती मिळविणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी नेमक्या संदर्भपुस्तकाबरोबरच आíथक पाहणी अहवाल आणि शासनाच्या अधिकृत वेबसाईट्स खूपच उपयुक्त ठरतात.
चलनवाढ रोखण्यासंदर्भातील चलनविषयक, राजकोषीय आणि प्रत्यक्ष उपाययोजनांची अचूक माहिती असणे गरजेचे आहे. यासाठी संदर्भ साहित्याबरोबरच वर्तमानपत्रे आणि नियतकालिकांमधील वाचन उपयुक्त ठरते.
सार्वजनिक वित्त हा घटक अभ्यासताना केंद्र आणि राज्य शासनाच्या अंदाजपत्रकाविषयक महत्त्वाच्या बाबींचा अभ्यास करावा लागतो. केंद्र आणि राज्य शासन यांच्या महत्त्वपूर्ण करविषयक तरतुदींची तयारी करताना करविषयक महत्त्वपूर्ण संकल्पनांचे आकलन महत्त्वाचे ठरते. तसेच प्रत्यक्ष कर आणि अप्रत्यक्ष कर यामधील नेमका फरक, केंद्र शासनाकडून आकारले जाणारे प्रत्यक्ष कर आणि अप्रत्यक्ष कर, राज्य शासनाकडून आकारले जाणारे प्रत्यक्ष कर आणि अप्रत्यक्ष कर यांची अचूक माहिती विद्यार्थ्यांनी मिळविणे आवश्यक ठरते. या सर्व करांची थोडक्यात माहिती आणि सध्याच्या अर्थसंकल्पामधील करासंदर्भातील महत्त्वाच्या तरतुदी यांची नेमकी माहिती मिळविणे गरजेचे आहे. केंद्रीय आणि राज्याचा अर्थसंकल्प अभ्यासणे उपयुक्त ठरते.
करेतर महसूल, सार्वजनिक कर्जे आणि अनुदाने या महत्त्वपूर्ण संकल्पना आणि त्याच्याशी निगडित अलीकडील बदलते प्रवाह यांचे आकलन महत्त्वाचे ठरते. तसेच, या संदर्भातील सद्यस्थितीतील महत्त्वाची आकडेवारी लक्षात ठेवणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. राजकोषीय सुधारणांचे महत्त्वाचे टप्पे, त्यासंदर्भातील महत्त्वाचे कायदे आणि तरतुदी, राजकोषीय सुधारणांसंदर्भात नेमलेल्या महत्त्वाच्या समित्या आणि या समित्यांच्या महत्त्वाच्या शिफारशी यांची नेमकी आणि वस्तुनिष्ठ तयारी खूपच महत्त्वाची ठरते.
शून्याधारित अर्थसंकल्प, कार्यनिष्पत्ती अर्थसंकल्प, मूल्यवíधत करप्रणाली, राज्य पातळीवरील कर सुधारणा यांचे नेमके आकलन महत्त्वाचे आहे. या संकल्पना तुलनात्मक आणि योग्य उदाहरणाच्या साहाय्याने समजून घेणे अधिक उपयुक्त ठरते.
बाजाराधिष्ठित अर्थव्यवस्थेमध्ये सार्वजनिक वित्ताची भूमिका अभ्यासताना तुलनात्मक आणि वस्तुनिष्ठ अभ्यास उपयुक्त ठरतो. उदारीकरणापूर्वी असलेली सार्वजनिक वित्ताची संरचना आणि उदारीकरणानंतरची सार्वजनिक वित्ताची संरचना अभ्यासणे त्यादृष्टीने महत्त्वाचे आहे. उदारीकरणानंतर सार्वजनिक वित्त संरचनेतील बदलांच्या कारणांचा आणि परिणामांचा अचूक अभ्यास करणे बाजाराधिष्ठित अर्थव्यवस्थेतील सार्वजनिक वित्ताची भूमिका समजावून घेताना आवश्यक ठरते.
बँकिंगविषयक विविध महत्त्वपूर्ण संकल्पनांचे अचूक आकलन महत्त्वाचे आहे. राखीव रोखता गुणोत्तर, वैधानिक रोखता गुणोत्तर, बँकदर, रेपो दर, रिव्हर्स रेपो दर यांसारख्या संकल्पना समजावून घेण्याबरोबरच रिझव्‍‌र्ह बँकेद्वारे राबविलेल्या चलनविषयक धोरणासंदर्भातील संकल्पनांचा सहसंबंध अभ्यासणे आवश्यक ठरते. रिझव्‍‌र्ह बँकेद्वारे राबविण्यात येणाऱ्या महत्त्वपूर्ण उपाययोजनांची माहिती मिळविणे त्यादृष्टीने महत्त्वाची ठरते. बँकिंगविषयक नवीन प्रवाहांचे आकलन करण्यासाठी वर्तमानपत्रातील आणि नियतकालिकांतील अर्थविषयक माहिती उपयुक्त ठरते. रिझव्‍‌र्ह बँकेच्या वेबसाईटवरील माहितीचा संदर्भ म्हणून वापर करणे उपयुक्त ठरते. तसेच, आंतरराष्ट्रीय बँकिंगविषयक प्रवाहांची नेमकी आणि थोडक्यात माहिती मिळविणे महत्त्वाचे ठरते. उदा. बेसल मानक.
समग्रलक्षी अर्थशात्र आणि सार्वजनिक वित्त या घटकाची तयारी करताना संकल्पनांबरोबरच उपयोजित संदर्भावरदेखील भर देणे महत्त्वाचे ठरते.
No comments:
Post a Comment